“Wie ben ik?”. “Wat zijn de dingen die mij definiëren?”. “Wat heb ik nodig om gelukkig te zijn?”. Het zijn vragen die bijna iedereen wel eens aan zichzelf stelt. De zoektocht naar onszelf is momenteel een populaire; veel mensen hopen vrijheid en levensgeluk te vinden via cursussen, praatgroepen, retreats en zelfhulpboeken. En dat is niet zo gek in deze tijd; we kunnen ontwikkelingen maar amper bijhouden, prestatiedruk en keuzestress liggen continu op de loer en door de toegenomen (social) mediagekte vergelijken we onszelf steeds meer met andere mensen. Als we onszelf leren kennen, kunnen we betere keuzes maken in het leven, is de gedachte. Dan worden we gelukkiger. En wie wil dat nou niet?

Ook ik heb me een tijd gezocht naar mijn diepste ‘ik’, de échte Sara. Wat is mijn levensdoel? Hoe zit ik in elkaar? Inmiddels is mijn overtuiging over mijn Zelf 180 graden gedraaid. En gek genoeg voel ik me nu júist vrijer, minder onzeker en gelukkiger en ik werk harder dan ooit aan mijn idealen. Het werkt voor me. En ik zal je zeggen waarom.

De gedachte van een ‘zelf’ is voor mij
eerder een beperking dan een houvast.
Zijn we niet continu in verandering?

“Wanneer je trouw bent aan jezelf, waar ben je dan trouw aan?” Ik kreeg deze vraag ooit voorgeschoteld tijdens een filosofiecursus, waarin onder andere de oosterse filosofie aan bod kwam. Een moeilijke vraag, bleek al snel. Want hoewel je in eerste instantie iets zou zeggen als “aan mijn persoonlijke normen en waarden”, valt dat argument in mijn beleving al snel onderuit te halen. Want normen en waarden mogen dan een belangrijke rol in mijn leven spelen; ze staan niet als een rots vast. Sterker nog: als ik terugkijk op de afgelopen vijf jaar, zie ik een transformatie die ik van tevoren, met het beeld dat ik voorheen op mezelf en de wereld had, nooit voor mogelijk had gehouden. Wat ik belangrijk vind in het leven, mijn visie op de planeet en de mensheid, waar ik energie uit haal – allemaal zijn ze veranderd. Ben ik dan niet trouw gebleven aan mezelf, of bestaat er gewoon niet zoiets als een vaststaand Zelf?

Inmiddels houdt ‘het Zelf’ me alweer een tijd bezig. Met name Taoïstische filosofen inspireren me hier enorm in. Hoogleraar Oosterse Filosofie Michael Puett (bekend van o.a. ‘De Weg’) stelt dat er niet zoiets bestaat als een ‘Ware Ik’, of een ‘Vaststaand Zelf’. We kennen volgens hem zoveel waarde toe aan het idee ervan, omdat het ons houvast in het leven geeft: gedachten als “hier ben ik goed in, en hierin niet”, ‘dit vind ik leuk, dit niet”, “dit is écht niks voor mij” en “zo ben ik nu eenmaal” maken het gemakkelijker om keuzes te maken. Maar ze maken ons er niet gelukkiger op, stelt hij. “Op zoek gaan naar je Zelf is voor mij op zoek gaan naar vaste kaders en patronen die een eenzijdig beeld van ons Zelf bevestigen. Naar houvast en consistentie. Zoeken naar jezelf is zoeken naar zekerheid. Wie ik denk te zijn, en wat ik aanzie voor ‘mijzelf’ wanneer ik besluiten neem, is slechts een reeks gedragspatronen waar ik toevallig in ben terechtgekomen. Het is ironisch. Juist als je toch in dat ‘zelf’ gelooft, kom je niet vooruit.” Met andere woorden: als je continu vasthoudt aan je huidige zelfbeeld, gebruik je slechts een ieniemienie deeltje van je potentie en kom je minder ver dan je misschien wel zou wíllen of kunnen.

“Als ik loslaat wie ik ben,
word ik wie ik zou kunnen zijn.
Als ik loslaat wat ik heb,
krijg ik wat ik nodig heb.”
(Tao te Ching, #44)

Het Taoïsme ziet ons Zelf meer als een kluwe van gedachten, emoties en driften die continu aan verandering onderhevig is. Ik mag dan onder de noemer ‘Sara’ door het leven gaan en ik heb nog steeds overeenkomsten met hoe ik als kind was, maar door alles dat ik heb meegemaakt en gekozen ben ik een andere versie van mezelf vijf jaar geleden, gisteren en zelfs vijf seconden geleden. We zijn continu in ontwikkeling en we veel meer potentie dan onze denkkaders ons voorhouden.

Sinds ik dat begon te erkennen, is mijn blik veranderd van hoe ik door het leven wil. Ik ben veel meer gaan denken in mogelijkheden, in plaats van in beperkingen. Ik durf veel vrijer te denken over mijn potentie, ik houd minder vast aan het verleden en de toekomst en ik focus me meer op wat ik nú belangrijk vind, wat ik écht wil en wat mij energie geeft, in plaats van te kiezen voor wat ik hoor te doen, of zogenaamd zou moeten doen. Het is een flinke gedachteverandering om te beseffen dat elk moment dat ik iets niet durfde omdat ik vasthield aan mijn vaste denkpatronen over mezelf, ik dat niet zélf was, maar het bééld dat ik van mezelf had. Ik ben niet “slechts die onbelangrijke Sara die niet zoveel voorstelt en niet weet hoe ze de modewereld kan veranderen”; ik kan ook de Sara worden die wél de mode-industrie verandert. Ik ben niet meer alleen “Sara die toch te chaotisch is om dingen groots en structureel aan te pakken”; ik kan het misschien wel omzetten naar “Sara die als een sneltrein dingen vanuit haar hart doet en zó mensen inspireert”. Van “zo ben ik nu eenmaal  en dat kan ik toch niet” naar “fuck it, let’s do it”.

Ik ga situaties meer open in, omdat ik de verwachting dat het “daar toch niet leuk is” sneller kan loslaten. Ook heeft het via een gekke kronkel invloed op mijn blik op materialisme. Mijn behoefte aan spullen wordt minder, omdat ik besef dat de (onbewuste) gedachte dat ik het nodig zou hebben om gelukkig te zijn, slechts een denkkader is. Ook het hebben van veel mooie kleding om wat voor te stellen, was een hardnekkig denkkader dat in mijn lange fast fashionperiode was vastgegroeid, de behoefte aan spulletjes en rotzooitjes “omdat het een gezellig sfeertje creëert”. Ik hou niet meer vast aan wat ik voorheen nodig dacht te hebben om gelukkig te zijn. Toegegeven: het maakt het leven soms een tikkie complexer, want ineens denk ik na over zaken die voorheen vanzelfsprekend leken. Maar wát een eye-opener was het. Het leven is één groot avontuur vol veranderingen, onverwachte wendingen, kronkelige zijpaadjes en een weg die niet voor ons is uitgestippeld, maar die we zelf vormgeven. En juist dat laatste maakt het zó de moeite waard!