Deze week bekeek ik de onlangs uitgekomen Duitse documentaire Der Preis Der Turnschuhe (“de prijs van sneakers”). Nu is mijn middelbareschoolduits niet fantastisch, maar ik besloot me toch aan de docu te wagen. Hij gaat namelijk over de sneakerindustrie en ten opzichte van kleding hoor ik daar maar weinig over. Gaat het productieproces van onze sneakers er nou anders aan toe? Ik maakte een recap voor je, zodat je de docu – mocht je Duits niet zo goed zijn – niet per se hoeft te kijken om toch de essentials mee te krijgen.

Het (ongezonde) leven van
een fabrieksmedewerker

Der Preis Der Turnschuhe gaat over hoe het eraan toegaat op de plekken waar bijna al onze sneakers worden geproduceerd. De documentaire trapt af in een sneakerfabriek in Phnom Penh, de hoofdstad van Cambodja. Dit is één van de armste landen ter wereld en tevens de productiebasis van veel grote sneakermerken (zoals Adidas), die er megagoedkoop produceren. In de fabriek werken 2900 arbeiders, die allemaal een specifieke taak hebben. Kanita (half in de dertig) maakt elke dag zolen klaar voor Adidasschoenen. Ze verdient € 124,- per maand (€ 0,60 per uur) en ze moet er in haar eentje zichzelf en haar kinderen van onderhouden (ook de hoge ziektekosten, want een sociaal stelsel is er niet) en ze deelt een klein appartementje met 2 vrouwen die ook in de fabriek werken. De veiligheid in de fabriek is slecht en er vinden veel ongevallen plaats. Ook wordt er veel met gevaarlijke chemische stoffen gewerkt. In veel gevallen zijn er geen mondkapjes en handschoenen beschikbaar – ze ademen de stoffen in en krijgen ze op hun huid. Bovendien zijn ze heel onwetend: ze hebben geen idee om welke stoffen het gaat en wat dit met hun gezondheid kan doen. Ernstige gezondheidsproblemen komen onder hen heel vaak voor en de ziekenhuizen hebben het er maar druk mee.  Of dat een link heeft met de chemische middelen (waarvan de kans natuurlijk wel heel, héél groot is), blijkt een grijs gebied te zijn, dat bewust vaag lijkt te worden gehouden.

Een super geoliede machine
vol met geestdodende taken

De documentairemakers reizen door naar China, waar ook enorm veel schoenfabrieken staan. Ook hier werken veel arbeiders zonder enige gezondheidsbescherming (mondkapjes / handschoenen). Dagelijks komen ze direct in contact met gevaarlijke stoffen, bijvoorbeeld door een lijmspuitmachine waar ze met blote handen schoenzolen onderdoor moeten halen. De lijm spuit over de materialen én hun handen heen en de kans is heel groot dat deze doordrenkt is van chemicaliën. Daarnaast is het werk is zwaar: een medewerker vertelt dat zijn handen open liggen doordat hij continu hetzelfde werk moet doen (een schoenzool over de bovenschoen leggen en vastmaken). Hij zegt het met een beleefde glimlach, maar ik zou niet met hem willen ruilen.

Continu dezelfde, superspecifieke
taak, elke dag weer

Ook hier is de fabriek een geoliede machine en heeft iedereen één vaste taak: dat is het meest efficiënt. Er zijn mensen die de hele dag hetzelfde spuitje lijm op exact dezelfde zolen aanbrengen. En mensen die elke dag dezelfde naad naaien. Die elke dag dezelfde lappen leer uitstansen. Ik kan alleen maar een idee hebben van hoe geestdodend dat moet zijn (raak je daar niet helemaal emotioneel platgeslagen van?). Ik vond het heel interessant om te zien hoe een schoen in elkaar wordt gezet en hoeveel handen eraan te pas zijn gekomen (veel!). Want dat moet je niet vergeten: ook jouw sneakers worden door vele mensenhanden gemaakt: van het stansen van (nep)leer tot het naaien en van het in vorm brengen van de schoen tot het lijmen: alles. Ook de eindcheck van elke losse schoen wordt door een medewerker gedaan.

Om meer te weten te komen over het gebruik van schadelijke stoffen in de sneakerindustrie, bezoeken de documentairemakers een onderzoekslab van Greenpeace. Er worden meer dan 2000 soorten schoenen getest, van onder andere Adidas, Puma en Nike. Vrijwel alle sneakers bevatten matige tot hoge concentraties van chemische, gevaarlijke stoffen, zoals ftalaat, dat de hormoonhuishouding en vruchtbaarheid beïnvloedt. Of DMF, een chemisch oplosmiddel dat in verband wordt gebracht met kanker, leverschade en aangeboren afwijkingen. Nu heeft de industrie toegezegd om te gaan kijken naar het toepassen van milieu- en mensvriendelijke alternatieven, maar het kan nog jaren duren voordat er echt verbetering zal zijn. Dat komt onder andere door de prijsdruk. Milieuvriendelijke alternatieven zíjn er namelijk wel, maar ze zijn een stuk duurder. En zolang de westerse consument en markt bepalen dat een bodemprijs de richtlijn is, zal verbetering niet worden gestimuleerd.

Waar gaat het bedrag naartoe
dat je voor je sneakers betaalt?

De documentaire brengt het grofweg in kaart. Voor een paar sneakers van € 120,- betekent het dat:
•  € 45,- naar de detailhandel gaat
•  € 26,- naar het merk gaat
•  € 27,50 naar overige (transport, marketing, etc.)
•  € 19,- naar BTW
•  € 2,50 naar loonkosten
Je mag zelf bepalen wat je van deze verhouding vindt.

Fabrieksmedewerkers zitten
vast in het systeem. Tot wij
daar verandering in brengen.

Regelmatig protesteren arbeiders tegen hun extreem lage lonen. Vaak zonder succes, en een brute afstraffing als resultaat (niet zelden wordt er zelfs op demonstranten geschoten). ‘Gewoon even een andere baan nemen’ zit er voor deze mensen niet in; ze zitten vast in een systeem waarin elke schakel in de keten prijsdruk uitoefent en fabrieksmedewerkers altijd de dupe zijn. Fabrieken zijn dus compleet afhankelijk van het westen hen afdwingt: de concurrentie tussen fabrieken is moordend en als een fabriek niet aan de bodemprijseisen van de opdrachtgever kan voldoen, stapt hij zonder pardon over naar een goedkopere fabriek. Gelukkig zijn er wel bedrijven die met betere omstandigheden werken (zoals bijvoorbeeld Veja!), maar die zijn nog heel schaars.

Aan het eind zegt een fabrieksmedewerkster dat ze hoopt dat mensen zich de komende tijd meer bewust worden van wat er aan hun sneakers vooraf is gegaan en de impact die het heeft om het milieu en op het leven van mensen. Ik ben het roerend met haar eens, vandaar deze recap. Bewustwording is één, meer verantwoordelijkheid nemen is twee. Way to go…

Bekijk de documentaire hieronder (in het Duits):

https://www.youtube.com/watch?v=9x2HYCrA9d0