Vrijwel in elk kledinglabel vind je een zinnetje met Made in Italy, China, Bangladesh… We hebben daar allerlei associaties bij, maar wat zegt het nou écht? Helaas: het productieland van je kledingstuk zegt niks over de arbeidsomstandigheden. Sterker nog: de kans is groot dat je kledingstuk óók uit hele andere landen komt. Hoe zit dat precies? Ik leg het je uit.

Het is routine: als ik een kledingstuk in m’n handen heb in de winkel, check ik altijd even het kledinglabel. Ik ben nieuwsgierig in wat voor markt het merk opereert. Ook haal ik informatie uit het productieland. Vroeger keek ik daar super zwart-wit naar: Made in Italy is automatisch ethisch, Made in China is altijd moderne slavernij. Portugal is goed, Roemenië niet echt, en Made in Bangladesh staat vast gelijk aan uitbuiting en  kinderarbeid. Hoe verder weg, hoe slechter de arbeidsomstandigheden. Ik baseerde mijn mening puur op wat ik hoorde in de massamedia. En ik denk dat veel mensen dat doen.

Maar little did I know. De waarheid ligt veel genuanceerder – en helaas super ingewikkeld – in elkaar. Maar hoe beter we dat beseffen, hoe minder klakkeloos we ergens kopen. Hoe meer kritische vragen we stellen aan merken. En hoe meer procestransparantie er zal komen. Hoop ik dan. 

Foto boven: Zazi Vintage, een ethisch merk dat prachtige items co-creëert met female led communities van over de hele wereld. Zo kan het ook!
__________

Waarom Made in Europe niet gelijk staat aan eerlijke arbeidsomstandigheden

Blije werknemers, veilige fabrieken, eerlijke salarissen en dezelfde werktijden als jouw kantoorbaan. Grote kans dat je hier aan denkt als een merk communiceert met ‘Made in Europe’. Het klinkt dichtbij en dichtbij is goed. Want hier in Europa hebben we toch hele strenge richtlijnen?

Het klopt dat er in de Europese Unie doorgaans vrij goede wet- en regelgeving is op het gebied van kledingproductie. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat fabrieken zich er ook aan houden. Niet veel mensen weten dat er ook in Europese fabrieken misstanden kunnen plaatsvinden. 

Made in Italy

Neem ‘Made in Italy’. Een land dat we standaard associëren met ambacht, kwaliteit en vakmanschap. Logisch: Italië heeft een rijke historie op het gebied van kledingproductie. Er zitten veel grote modehuizen en o.a. de leerbewerkingsindustrie is er ver ontwikkeld. Zet je ergens ‘Made in Italy’ op, weet je dat je die associaties opwekt bij mensen. Veel bedrijven gebruiken dit zinnetje dan ook als paradepaardje om te suggereren dat ze zich toewijden aan eerlijke productie.

Wat niet veel mensen weten, is dat dit niet altijd klopt. De afgelopen decennia is de Italiaanse makersindustrie namelijk flink veranderd. Ja, er zijn nog steeds veel specialistische fabrieken die ambachtelijk werken en van generatie op generatie gaan. Dat is super. Maar in steden zoals Prato (Toscane) is een groot deel van de kledingindustrie overgenomen door Chineze ondernemers die ooit als arbeidsmigranten naar Italië kwamen. Door goedkopen stoffen vanuit China te importeren, belasting te ontduiken, zwart werk middels uitbuiting en illegale activiteiten, kunnen zij spotgoedkoop kleding aanbieden die het label ‘Made in Italy’ draagt – ook al is er weinig Italiaans aan. De Chinezen die vaak in deze fabrieken werken, werken bijna non stop en voor een hongerloon. Turkije komt regelmatig in het nieuws omdat Syrische migranten er worden uitgebuit in kledingfabrieken.

Made in England

Zelfs in Engeland – zo dichtbij! – zit het lang niet altijd goed. Hoewel het land goede wet- en regelgeving heeft, vinden ook hier veel misstanden plaats. Ultrafast fashion merken als Boohoo en Missguided hebben een deel van hun productie in Engeland. Dat klinkt natuurlijk goed, zo dichtbij. Maar in 2018 kwam aan het licht dat de werkomstandigheden in fabrieken in Leicester, waar Boohoo produceert, zeer slecht waren. Ook hier werden veel illegale praktijken gevonden – lees dit artikel van De Correspondent voor de schokkende feiten. En ook bij Amazon kwamen heftige misstanden aan het licht die lieten zien dat zelfs in hun UK magazijnen de regels niet nageleefd werden. 

Foto boven: een undercoverbeeld uit de schokkende documentaire Inside The SHEIN Machine.
__________

Hogerisicolanden en lagerisicolanden

Het idee dat potentieel overal misstanden kunnen plaatsvinden, is natuurlijk om moedeloos van te worden. Toch is het wél zo dat de Europese wet-en regelgeving inderdaad veel beter is dan op veel andere plekken in de wereld. Ook houden meer fabrieken zich vaker aan de regels dan in landen waar veel corruptie en misbruik plaatsvindt, en waar sneller onder de radar wordt gewerkt. I plaats van een land als ‘goed of slecht’ te bestempelen, kunnen we beter in hoge- of lagerisicolanden denken. 

Lagerisicolanden

Veel landen in Europa noemen we ‘lagerisicolanden’. Dat betekent dat het risico op misstanden daar lager is dan in landen waar wet- en regelgeving minder goed geregeld is, en waar corruptie en misstanden vaker plaatsvinden. Als een kledingstuk in Europa wordt geproduceerd, is de kans groter dat de arbeidsomstandigheden in de fabriek in de basis vrij eerlijk zijn (maar nogmaals: in principe zegt het niks).

Hogerisicolanden

Landen waar een hoger risico ligt op misstanden, corruptie en zelfs moderne slavernij, noemen we hogerisicolanden. India, Bangladesh (bekend om z’n zeer lage lonen), Sri Lanka en China zijn voorbeelden. Voordat je afgeeft op de landen zelf, is het belangrijk om de hand in eigen boezem te steken. Dat deze productielanden draaien op onethische fast fashion, komt doordat machtige Westerse kledingmerken ze met hun koloniale race to the bottom totaal afhankelijk hebben gemaakt (lees meer over deze relatie in het boek Consumed, door modejournalist Aja Barber). Dit systeem houdt helaas vele miljoenen mensen in hun greep. Een bekend voorbeeld zijn de Chinese fabrieken waar SHEIN onder mensonterende omstandigheden z’n kleding laat maken. De situatie daar is zó onmenselijk en bizar, dat je het bijna niet zou geloven. 

De campagnefilm die zonnebrillenmerk GOBI Amsterdam ontwikkelde om ‘Made in China’ weer positief in het daglicht te zetten.

__________

Ook in hogerisicolanden kun je wél ethisch produceren

Maar ‘Made in India’ wil natuurlijk niet zeggen dat elke fabriek onethisch is.  Sterker nog: júist deze landen hebben ontzettend ontwikkelde maakindustrieën en hebben geweldige maakspecialismes in huis. En juist hier valt er wat voor te zeggen om ondanks de hogere transportimpact toch daar te produceren, om van binnenuit aan een eerlijker systeem te werken en de vraag te laten groeien. Een aantal prachtige idealistische merken die júist in deze landen een positief verschil maken:

• Zazi Vintage werkt samen met communities uit allerlei (vaak hogerisico)landen, waarmee het merk juist een liefdevolle co-creatie ontwikkeld en echt hecht samenwerkt. Een grote inspiratie.

• Duurzaam denimmerk Kuyichi werkt voor breisels samen met een eerlijke productiepartner in China.

• O My Bag werkt met een eerlijke productiepartner in India samen.

• Re-tale en El Residu werken samen met een fantastisch female led productiecollectief in India: Saheli Women.

• Sieradenmerk TOAIE werkt samen met twee inheemse productiecollectieven van vakvrouwen in Colombia en maakte hier een prachtige minidocu over.

• J Label werkt samen met een vaste, female led productiepartner in India en laat in deze documentaire (zie onder) super inspirerend zien hoe ze elkaar versterken.

• Zonnebrillenmerk GOBI Amsterdam werkt samen met een Chinese fabriek en maakte een inspirerende film om ‘Made in China’ positief neer te zetten (zie boven). 

De documentaire We Are, door ethisch kledingmerk J Label, waarin de mensen achter de kleding een podium krijgen.
__________

Waarom ‘Made in’ niet eens écht klopt (wait-what?!)

Maar het wordt nog veel ingewikkelder. Want, komt-ie: ‘Made in …’ klopt vaak niet eens. Het suggereert namelijk dat het volledige productieproces heeft plaatsgevonden in één land, terwijl dit bijna nooit zo is. Zelfs kledingstukken die trots het ‘Made in Holland’ label dragen, zijn gemaakt van een materiaal dat vaak van de andere kant van de wereld komt, en waarvan niemand weet hoe het tot stand is gekomen – laat staan hoe de arbeidsomstandigheden er waren. 

Ethically made in Holland… met katoen uit Xinjang

De kledingindustrie heeft één van de ingewikkeldste productieketens die er zijn. Het maken van een kledingstuk bestaat namelijk uit heel veel stappen. Je begint bij het verbouwen van de grondstof. Deze moet je oogsten (of winnen) en soms bewerken om een goed basismateriaal te hebben. Dan wordt de stof gesponnen. Het doek geweven. Geverfd. Gewassen. Eventueel nog bewerkt om het extra eigenschappen mee te geven. Pas dan wordt het kledingstuk in elkaar gezet en de details aangebracht. Al die stappen vinden plaats bij verschillende bedrijven die daarin gespecialiseerd zijn, op allerlei plekken. ‘Made in’ gaat altijd over het land waar de laatste grote stap in het productieproces heeft plaatsgevonden.  

Veel merken weten niet eens waar hun stoffen vandaan komen

Een kledingstuk kan best in Nederland zijn gemaakt, maar het katoen kan afkomstig zijn uit Xinjang, en tot stand zijn gekomen middels Oeigoerse dwangarbeid. Ik heb geen recente cijfers, maar volgens RTL nieuws kwam in 2020 84% van de katoenproductie in China, en 1/5 van ál het katoen ter wereld, uit Xinjang komt. Het grote probleem is dat veel merken geen idee hebben waar hun stoffen vandaan komen (of überhaupt waar de stappen voor de eindfabriek hebben plaatsgevonden). Laat staan dat ze weten hoe de arbeidsomstandigheden precies waren. Ook aan het begin van de productieketen vinden veel misstanden plaats, bijvoorbeeld op katoenplantages. Maar die blijven vaak onder de radar. Het is echt tijd dat merken hierin hun verantwoordelijkheid pakken en hun hele productieketen in kaart brengen. Alleen zo kun je echt toewerken naar een ethische werkwijze.

Wat kun jij doen?

‘Made in’ zegt dus alleen iets over het land waarin de laatste stap van het productieproces plaatsvond. Niet eens over de arbeidsomstandigheden – laat staan over de landen en arbeidsomstandigheden waar andere stappen plaatsvinden. Het is de verantwoordelijkheid van merken om hier goed over te communiceren. Zij moeten de moeite doen om hun keten zoveel mogelijk inzichtelijk te krijgen. Zodat we ooit écht weten waar we met ons geld aan bijdragen. Helaas is het als consument ontzettend moeilijk om te achterhalen hoe ethisch je kledingstuk nou écht gemaakt is.

Hier kun je op letten:

1. Bij Made in Europe is de kans groter dat het ethisch is gemaakt, maar het is zeker geen garantie.
2. Hoe lokaler een merk produceert, hoe beter er vaak controle is op goede arbeidsomstandigheden
3. Als een merk in hogerisicolanden, verwacht ik een hogere mate van transparantie
4. Het is een goed teken als een merk langetermijnrelaties met productiepartners onderhoudt
5. Met hoe meer fabrieken een merk samenwerkt, hoe moeilijker het is om de controle te houden op goede arbeidsomstandigheden
6. Als een merk voor elk kledingstuk openbaar heeft welke reis het heeft afgelegd van plantage tot winkel (bijv. op de productpagina), geeft dat mij vertrouwen: er is inzicht in het hele proces.

En als je twijfelt: stuur het merk altijd een mailtje. Dan maakt je ze er meteen bewust van dat ze transparanter moeten zijn. 

Bronnen: VPRO, People’s World, De Correspondent.
Foto header: Fashion Revolution (volgtip!).