Het heeft even geduurd (sorry!), maar hier is-ie dan: het laatste onderdeel van mijn reisverslag van Marokko, de koningsstad Fez. Mijn vriend en ik bezochten Fez na bijna twee weken actief door Marokko te hebben gereisd (Marrakesh, Tinghir, Merzouga en Chefchaouen). Probeer even een uitgeput, maar gelukkig en voldaan stelletje voor je te zien dat veel te weinig relaxed heeft (een kwaaltje waar we vaker tegenaan lopen: wij zijn een beetje het type “nieuwsgierige reiziger die alles uit zijn trip wil halen en daardoor maar door blijft razen”) – en dan kun je je misschien wel voorstellen dat Fez voor jullie het minst interessante reisverslag zal zijn. We lieten onze camera vaak in de riad (dus helaas: minder kwalitatieve foto’s!) en we maakten überhaupt minder foto’s. Ook hebben we relatief veel gerelaxed en op de één of andere manier hebben we hier het minste cultuur gesnoven, terwijl er ontzettend veel te doen is, in en om de stad. Toch wil ik je dit laatste verslag niet onthouden, als afsluiter van onze trip. Enjoy, en mocht je Fez willen bezoeken: hopelijk heb je er toch wat aan 🙂

Onze aankomst in Fez

We zijn naar Fez gereden vanaf Chefchaouen, ‘de blauwe stad’ in het noorden van Marokko. We vertroken expres vroeg, om 08:30, omdat we de auto ‘s middags nog terug moesten brengen bij Europcar en we het zekere voor het onzekere wilden nemen. Na een autorit die ik niet de mooiste van onze reis vond (maar dat is vooral omdat je snel verwend raakt in zo’n prachtig land), kwamen we al om 12:30 aan in Fez. En dat is inclusief stops, dus heel goed te doen!

De medina (het oude gedeelte) van Fez, waar de meeste culturele bezienswaardigheden én de mooiste riads liggen, is autovrij. Mocht je met de auto zijn en naar je verblijfplek in de medina willen rijden, kun je parkeren bij Bab Boujloud, de grote bekende toegangspoort van de medina. Er is een grote (betaalde) parkeerplaats direct tegenover de poort en je kunt daar gewoon naartoe navigeren. De parkeerwachter noemt een random hoog bedrag en dat betaal je dan maar gewoon, want hee, wat moet je anders?! Na de aankomst in onze acommodatie, vlakbij de poort, hebben we onze huurauto teruggebracht en gelukkig was alles helemaal goed (al kwamen we ook reizigers tegen die met pech langs de weg hadden gestaan en die dit ondanks hun verzekering uit eigen zak moesten betalen. Hoewel je hier weinig aan kunt doen: wees op je hoede).

Wij hebben 3 nachten in Fez doorgebracht en voor ons was dat meer dan genoeg aan het einde van onze reis, maar Fez is zo groot en er is zoveel te zien, dat je er gemakkelijk een nacht aan vast kunt plakken.

Uitzicht over de medina van Fez.

Één van de toegangspoorten tot de medina. Dit is overigens níet Bab Boujloud, de grootste en bekendste toegangspoort van de medina, hoewel deze er wel op lijkt.

Ons verblijf:
Riad Sabah

We verbleven drie nachten in Riad Sabah, een plek die qua schoonheid wat mij betreft een podium verdient: het is er zo mooi! Middenin de chaos en drukte van de medina (en geloof me, dat is niet mis) is dit een serene, stille oase. Het is er prachtig: de muren, de kozijnen, de vloeren… alles is onwijs gedetailleerd afgewerkt en ongetwijfeld is dit ooit het thuis geweest van een hele rijke familie. Ik vond het er fantastisch. Het wordt ontzettend goed onderhouden en rustig en het personeel is erg vriendelijk. Ik vond het ook een voordeel dat de riad dicht bij de bekende toegangspoort Bab Boujloud ligt en je de riad (binnen Marokkaanse standaarden van kronkelstraatjes, etc.) goed kunt vinden met de GPS van je route-app. We vonden het heerlijk om aan het eind van onze reis bij te komen op een plek met een zwembad en niet meer zoveel te hoeven doen van onszelf. Achteraf was dat een slimme keuze!

Het enige nadeel is dat je elke keer op de toegangspoort moet kloppen als je vanuit de medina naar binnen wilt; je krijgt geen eigen sleutel. En als je even heen en weer gaat om water te kopen en dan weer naar binnen wilt, voel je je toch wel bezwaard als de dame van de riad helemaal van de andere kant moet komen om de poort open te doen. Maar dit schijnt bij bijna elke riad het geval te zijn en bovendien blijven ze met een grote glimlach opendoen, dus ik zou me er niet zoveel van aantrekken.

De souks van Fez:
één groot doolhof waar je werkelijk
alles kunt vinden wat je maar zoekt

Één van de belangrijkste en meest indrukwekkende bezienswaardigheden van Fez is het enorme doolhof aan souks. Verwacht een wirwar aan straten – 9600 stuks, hebben we ons laten vertellen – waar je urenlang (en mocht je gemotiveerd zijn: dagen) kunt rondlopen en echt verdwalen. Als je souvenirs zoekt voor thuis: dit is, samen met Marrakesh, dé plek bij uitstek! Bewaar wat plek in je koffer voor de vele kleden, kussens, gewaden, slippers, lampen, muziekinstrumenten, zilverwerk en vooral heel, héél veel lederwaren. Fez staat namelijk al eeuwenlang bekend om zijn vakmanschap in leerbewerking en je kunt er werkelijk alles vinden in alle soorten, kleuren en maten. Ik vond de souks werkelijk fan-tas-tisch: zoveel geuren en kleuren! Het is verdeeld in allerlei gebieden: de koperwerkplaats (waar de vakmannen koper tot allerlei producten ‘slaan’ waar je bij staat, heel gaaf om te zien), de lampenwinkels (die écht een wauwfactor hebben, denk: enorm gedetailleerde Marokkaanse lampen van wel 2 meter hoog), de prachtige kleden- en kussenswinkels waar de hippe concept stores in Nederland doorgaans een vermogen voor vragen en heel veel zilversmeden waar je het mooiste zilverwerk kunt scoren. We kwamen er relatief weinig toeristen tegen en vooral veel plaatselijke bevolking, wat ik een pluspunt vond voor de beleving. Haal er ook vooral wat te eten: je vindt er heerlijke verse fruitsapjes en broodjes voor een prikkie!

De leerlooierijen
Een specifiek gedeelte van de souk staat bol van de leerlooierijen (“tanneries”) en het schijnt een echte must do te zijn om daar rond te lopen en meer te leren over het proces van leerlooien. Tegen betaling uiteraard, omringd door een enorme groep verkopers, want voor niets gaat de zon op… Omdat wij op een gegeven moment gek werden van de opdringerige jonge mannen, hebben wij dit gebied overgeslagen. De opdringerigheid is in dit gedeelte namelijk enorm.

Pas op: je verdwaalt snel in de medina (en dan ook écht)
Wat betreft het “heerlijk jezelf verliezen in het ronddwalen door de prachtige straatjes waarin vakmanschap en de mooiste Marokkaanse producten vechten om je aandacht”, zoals de souks vaak romantisch wordt omschreven in reisgidsen… pas wel een beetje op. Ronddwalen is even leuk, maar er komt een punt dat je het wel weer gezien hebt en weer uit het doolhof wilt. En dan heb je een probleem. Want het is 35 graden, je bent moe en uitgeput, je GPS werkt vrijwel niet in de souks en de routebordjes zijn niet te vertrouwen, evenals de mensen. Wij hebben een uur lang bordjes met daarop “Bab Boujloud” gevolgd (daar lag onze riad tenslotte dichtbij), om vervolgens twee keer in een cirkel gelopen te hebben en weer terug bij af te zijn. Vervolgens hebben we nog twee uur uitgeput rondgelopen, terwijl we continu belaagd werden door mensen die ons agressief wilden ‘helpen’ en naast ons bleven lopen. En geloof me: op zo’n moment wil je niets liever dan jezelf terug naar je riad zippen. Probeer dus zoveel mogelijk oriëntatiepunten in je hoofd op te slaan!

Dit is één van de lekkerste broodjes die ik in Marokko op heb: een broodje met kamelenvlees (naar het schijnt, je weet het nooit ;)).

Opdringerigheid en agressieve
verkopers: we voelden ons een
wandelend target

Er is één ding dat niet zo positief is aan Fez, maar wat ik toch graag even wil adresseren. Ik vind de verkopers namelijk erg agressief. Nu ben ik na een aantal reizen echt wel wat gewend en ik weet niet of wij gewoon pech hebben gehad, maar ik voelde een wat hardere sfeer dan op andere plekken – ook binnen Marokko. Er waren meer verkopers en scams, letterlijk overal werden we door iedereen aangesproken, mensen bleven met ons meelopen om ons ergens heen te leiden, bij drukke plekken met eettentjes werd ons soms zelfs de weg versperd en een enkele keren werd mijn arm vastgepakt om ons mee te krijgen. We waren een wandelend target en hoewel ik het wel begrijp (het is hun enige inkomstenbron en als je niks anders hebt, meet je jezelf vanzelf zo’n instelling aan), vind ik dit erg jammer. Het heeft toch invloed op mijn beeld van de stad, terwijl ik de mensen in eettentjes en in de riad ontzettend warm en gastvrij vond. Overall heerst er een vrij commerciële mentaliteit, wat je ook in de details voelt: zo was het de enige plek in Marokko waar de verse jus d’orange voor toeristen doorgaans flink werd aangelengd met water. Aan de andere kant waren we na zo’n intensieve reis misschien ook wel extra kribbig en vind jij het wel meevallen. Maar dan heb ik je in ieder geval gewaarschuwd! 😉

Een prachtige moskee, midden in de medina. Helaas maar begrijpelijk mochten we er niet naar binnen, maar vanaf de toegangspoort konden we toch dit mooie plaatje schieten. Wat een pracht!

Even uit de medina:
genoeg te zien aan de rand van de stad!

Door onze relaxte instelling hebben we minder van Fez gezien dan we van tevoren hadden verwacht. Desalniettemin vonden we Fez een hele mooie stad. We vonden het fijn om soms ook even uit de drukke medina te zijn. De medina is een vlak gedeelte in een heuvelachtig gebied en dat betekent dat je, als je even klimt, een prachtig uitzicht kunt hebben. Klim een stukje de berg op en geniet van de duizenden huisjes die je ziet, en de enorme, witte begraafplaats die uitkijkt over de medina.

Terug naar Nederland

Na drie nachten in Fez vlogen we weer terug naar Nederland. Ik vond het een prachtige vlucht: terwijl mijn vriend naast me zat te slapen heb ik alleen maar gehynotiseerd naar het Atlasgebergte onder ons gekeken, waarvan ik niet had gedacht dat het zo mooi zou zijn (de telefoonfoto hierboven is niet bewerkt!). Na een paar uurtjes in het vliegtuig stonden we alweer op Nederlandse bodem en konden we moe, maar voldaan terugkijken op een prachtige reis die met stip ‘speciaal’ te noemen was. Al met al hebben we zo genoten! Mijn hoogtepunten waren cultuurbom Marrakesh, de omgeving van Tinghir en de serene rust die ik in de woestijn bij Merzouga ervaarde. Ik blijf het extra speciaal vinden dat dit land zo dichtbij Nederland ligt en het, mede daardoor, heel toegankelijk is, ook voor een krappe beurs. Je boekt een vlucht via Ryanair of Transavia, je boekt wat goedkope Airbnb’s en je eet elke avond voor een eurootje of € 3,- bij een leuk, simpel tentje dat je van tevoren hebt opgezocht op Tripadvisor. Mocht je vragen hebben, stel ze gerust in de comments!