Ga je binnenkort op vakantie? Heb je in deze zomermaanden véél teveel vrije tijd over? Of ben je gewoon geïnteresseerd in de Oosterse filosofie en zoek je een toegankelijk boek dat je op nieuw inzichten kan brengen? Dan moet je misschien even deze lofzang lezen (ik wilde eerst ‘boekreview’ typen, maar dat dekt de lading van mijn enthousiasme niet, haha). Dit boek heeft mij namelijk enorm geïnspireerd. Het sluit helemaal aan op de weg (onbewuste woordspeling! ik zweer het!) die ik nu zelf aan het inslaan ben en het heeft me hongerig gemaakt naar meer van dit. Ik heb het over ‘De Weg’, door Michael Puett. Aanrader!

Bestel De Weg hier!

In De Weg neemt hoogleraar Michael Puett je mee langs de overtuigingen van enkele belangrijke grootmeesters uit de Oosterse (Chinese) filosofie, en hoe we hun eeuwenoude gedachten kunnen toepassen op ons hectische, ingewikkelde leventje van nu. Hoewel ze onderling van gedachtegang verschillen, hebben ze allemaal één belangrijke overeenkomst, die haaks staat op hoe onze Westerse wereld momenteel is ingericht (en dat maakt het boek voor mij zo interessant!): het leven is volgens hen géén zoektocht naar ‘jezelf zijn’, ‘succes’, ‘de beste worden’ of überhaupt een hoger doel nastreven (wij westerlingen zijn nogal individueel en planmatig ingesteld) dat vaststaat, maar een innerlijke weg die zich continu (her)vormt terwijl je hem bewandelt – door alle keuzes die je maakt en veranderingen die je aanbrengt in je leven. Alles staat met elkaar in verbinding en vormt één homogeen geheel (‘de kosmos’). Het hoogste streven: één zijn, in harmonie met alles om je heen.

Dat klinkt misschien heel groots en abstract, want Michael Puett weet het zo toegankelijk en dichtbij te brengen dat ook een leek het begrijpt. Het is geschreven in gemakkelijke taal en Puett geeft herkenbare voorbeelden uit ons westerse leven: struggles op ons werk, in relaties en vriendschappen, onze behoefte aan zelfontplooiing enzovoorts. Verwacht geen ingewikkelde, langdradige geschriften, maar toegankelijke tips om met kleine verbeteringen veranderingen aan te brengen in je alledaagse leven. That’s how I like my literature 😉

Het liefst bespreek ik deze filosofieën en grootmeesters met goede vrienden en een grote fles rode wijn (probeer me dan maar eens te stoppen, haha), maar ik zal proberen om in deze post – home alone vanaf de bank geschreven, met een saai sapje naast me -, wat gedachten te delen die ik interessant vind. Ik weet dat ik het mezelf moeilijk ga maken: Sara-die-nog-maar-net-komt-kijken gaat proberen enkele gedachten de  van de meest wijze Oosterse filosofen onder woorden te brengen. Mwa 😉 Ik ga sowieso de rijkheid van elke leer tekort doen door slechts flarden aan te stippen. Maar toch ga ik proberen om je alvast een globale glimpse mee te geven van (mijn interpretatie van) de inhoud. Om er alvast in te komen: in onderstaand filmpje geeft Michael Puett in twee minuten een hele korte samenvatting.

Interessante denker 1:
Confucius

De eerste denker die centraal staat is Confucius. Wat ik interessant vind aan zijn gedachtegoed, is wat hij noemt: het loslaten van het ‘Ware Zelf'”. Anno 2016 worden we doodgegooid met adviezen als “wees oprecht” en “wees jezelf”, waarbij we vinden dat we minder vanuit de buitenwereld (status en imago) moeten leven en meer vanuit ons individuele, autonome zelf. Ook definiëren mensen hun persoonlijkheid vaak: “ik ben nu eenmaal een heethoofd”, “ik heb hier totáál geen gevoel voor” of “ik heb moeite met intimiteit”. Maar, zegt Confucius, daarmee plakken we onszelf etiketten op. En zo stoppen we ons ‘zelf’ in een keurslijf en creëren we een beperkte definitie van onszelf, waarin we vast kunnen komen te zitten. Volgens Confucius zíjn we niet werkelijk zoals we denken dat we zijn, het is slechts een momentopname:

“Wij zijn net zo versnipperd als de wereld zelf. In plaats van ons zelf te zien als één samenhangend geheel, dat we door middel van zelfreflectie proberen te ontdekken, zouden we dat zelf beter kunnen beschouwen als een complexe verzameling emoties, neigingen, verlangens en eigenschappen die ons vaak verschillende, tegenstrijdige richtingen uit sturen. Door dat te doen worden we plooibaar en lopen we niet het gevaar onszelf op één momentopname vast te pinnen.”

Confucius spoort ons dan ook aan om onze patronen, vastgeroeste rollen en negatieve gewoontes (jezelf onterecht vasthouden aan een ‘zelf’) te doorbreken en deze actief proberen te veranderen. Daarbij gelooft hij dat je pas écht een positieve verandering kunt teweegbrengen, als je structureel kleine verbeteringen aanbrengt in je dagelijkse leven. Onder andere door het creëren van vaste rituelen en het soms aannemen van andere rollen dan je gewend bent. Volgens Confucius ontwikkel je zo op den duur kanten van jezelf waarvan je geen idee had dat je het in je had. En zo word je een beter mens én verbeter je jouw relaties met anderen. Het niet definiëren (en daarmee beperken!) van je ‘zelf’ en daarmee openstaan voor verandering en verbetering is iets wat ik echt meeneem uit zijn leer.

Interessante denker 2:
Mencius

Bij Mencius raakte ik geïnspireerd door zijn kijk op veranderlijkheid. Wij Westerlingen maken doorgaans veel plannen voor de toekomst. We geloven dat succes maakbaar is en als je maar hard genoeg werkt, kom je er wel. Ergens geloven we dus dat de toekomst voorspelbaar is, en creëren we vaste regels om ergens naartoe te werken (wat dacht je van de vele lijstjes en cursussen die je nu tegenkomt: “De 10 gouden regels voor succes”. Alsof je er dan wel komt). Maar volgens Mencius is de wereld echter onberekenbaar. Veel dingen lopen anders dan we van tevoren hadden verwacht: hard werken leidt niet automatisch tot succes en slechte daden worden niet per definitie bestraft. Niets kan worden gegarandeerd: de wereld kent geen evenwichtige, totale samenhang waar je van op aan kunt. Sterker nog: Mencius gelooft dat álles continu verandert: zowel wijzelf als mens en alle elementen om ons heen. En pas als we wérkelijk begrijpen dat niets vaststaat, kunnen we volgens hem de juiste besluiten nemen en ons leven ten volle leven. 

“Mencius was van mening dat vaste regels niet leiden tot een wereld waarin maatschappelijke harmonie en universele liefde de boventoon voerden. Het gevolg zou volgens hem eerder een bijna pavloviaanse wereld zijn, waarin mensen geconditioneerd waren om te doen wat ze moesten doen om beloningen te ontvangen en straf te vermijden. In zo’n wereld zouden mensen in feite worden getraind om eigenbelang als enige uitgangspunt te nemen voor hun daden: “Wat moet ik doen om te krijgen wat ik wil?”

Deze gedachte zette mij aan het denken. Ik herken dit heel erg in onze samenleving. ‘We’ streven ernaar om succesvol te zijn, veel geld te verdienen, erkenning te krijgen… en dat streven en die doelgerichtheid zet ons er vaak toe aan om veel uit eigenbelang en verwachtingen te handelen. Meer “ik wil er beter van worden” en minder “ik wil een beter mens worden”. Dat komt volgens Mencius doordat we teveel rationeel en volgens algemene kaders leven, en te weinig onze emotionele reacties volgen. Maar in onze emotie (die puur is en niet vanuit algemene kaders handelt), zit volgens hem de kern van goed doen en de juiste beslissingen nemen. Want elke situatie en elk moment is anders, dus bestaan er geen universele wetten. Erkennen dat alles veranderlijk is, zorgt voor een drive om continu zelf vorm te leven aan ons leven en ons écht te ontwikkelen.

Interessante denker 3:
Lao Zi

Michael Puett verwoordt fantastisch hoe ik denk over De Weg, de gedachtegang die de basis vormt voor het Taoïsme en die centraal staat in de leer van Lao Zi. In de Westerse wereld wordt De Weg (of iets dat daarop lijkt) meestal gezien als een manier om terug te keren naar jezelf en om iets als ‘innerlijke rust’ te bereiken. Als een soort ‘ideaal’ dat ergens te vinden is en waarmee we, door de Weg te volgen, weer een connectie met onszelf kunnen maken. Want die connectie maken met onszelf, daar hebben wij Westerlingen in onze ingewikkelde leventjes nogal veel behoefte aan. Via retraites, verkwikkende boswandelingen “om weer één te worden met de natuur” en die vakantie die we nodig hebben om bij te komen van ons drukke rotbaan, proberen we dichter bij onszelf te komen. Maar volgens Lao Zi volg je dan juist níet de Weg, integendeel:

“In de Laozi staat helemaal niet dat we gewoon maar een of ander harmonieus patroon moeten volgen dat ‘ergens’ te vinden is, en waarmee we het gemakkelijkst in aanraking komen door op pelgrimstocht te gaan of terug te keren naar de gebruiken uit de primitieve Oudheid. Er staat ook niet in dat we ernaar moeten streven onze omstandigheden te aanvaarden en kalm te zijn. Wat erin wordt onderwezen is van een heel andere aard: de Weg is iets wat we zelf actief in het hier en nu kunnen creëren. (…) Hoe meer we de wereld zien als een verscheidenheid, hoe verder we ons van de Weg verwijderen. Hoe meer we de wereld zien als een in elkaar grijpend geheel, hoe dichter we bij de Weg komen. (…) In plaats van slechts als één van de ontelbare elementen in het universum rond te zweven, kunnen we, zodra we begrijpen hoe de wereld in elkaar zit, de macht vergaren om voortdurende, op elk moment de Weg opnieuw gestalte te geven.

De Weg zoek je niet óp, op momenten dat je zogenaamd weer even tot jezelf wilt komen of één wilt worden met de natuur, maar je creëert de Weg continu. Je bént de Weg, op elk moment van elke dag. Je bewandelt hem altijd en je gaat niet eens in de zoveel tijd te proberen om een verbinding met alles om je heen aan te gaan. Want je bént de verbinding. Altijd. Laozi trekt dit nog verder door, door te zeggen dat élk onderscheid dat we maken, in strijd is met de Weg. Met die handelingen om “weer even de verbinding te zoeken” deel je jouw leven op en zie je de wereld dus juist niet als één geheel. Daarmee beperken we ons in wat we zouden kunnen doen en worden. De Weg (en daarmee harmonie) is dan ook niet iets dat we met uitstapjes bereiken, maar door ons leven als één geheel in te richten, júist via onze dagelijkse interacties. Zo creëren we een leven dat niet verloopt als een moeilijke sinuslijn met ups en downs, maar een evenwichtige, continue flow. Hoe? Dan moet je toch echt het boek gaan lezen… 🙂

Interessante denker 4:
Zhuang Zi

Zhuang Zi’s opvattingen over de mens vind ik interessant: volgens hem zijn wij het énige element in de hele kosmos die niet spontaan de Weg volgt. De natuur volgt altijd de Weg, de dieren ook, maar de mens is het enige wezen dat zijn hele leven verwikkeld is in een strijd met overgang en transformatie. We vinden verandering eng en we roepen onze mening uit tot de enige juiste. Zhuang Zi zegt dat we allemaal met oogkleppen op leven en de wereld vanuit ons eigen, beperkte perspectief bekijken. Hij pleit ervoor dat we dat loslaten: als we onze menselijke beperkingen kunnen ontstijgen en ervaren hoe het is om de wereld vanuit alle mogelijke perspectieven te zien, zullen we hem vollediger en spontaner ervaren. Dat kan onder andere door open te staan voor de kennis, passie en bevlogenheid van anderen en werkelijk bereid zijn om daarvan te leren. Je beleeft je omgeving op een andere manier, er worden andere dimensies zichtbaar, je laat je eigen patronen los en leert de wereld met een ongelooflijke onbevangenheid te zien. Neem eens een andere route, ga met iemand in gesprek. Verschuif je perspectief. Want door je kijk te verbreden zul je nog meer harmonie kennen en de wereld als één (de Weg) gaan ervaren.

“De wereld als één ervaren” klinkt heel abstract. Maar ergens weten we allemaal hoe dat voelt, want soms ervaren we het: als we ons in een flow van spontaniteit bevinden. Dat kan zijn als je op gaat in je eigen pianospel, wanneer je heerlijk door de natuur fietst, schildert of voetbalt: het is de toestand waarin je zo opgaat in een bezigheid dat je jezelf verliest in de vreugde van wat je aan het doen bent. Je laat je gedachten over tijd en ruimte los en je bent één: je ervaart ‘pure spontaniteit’, het hoogste wat we volgens Zhuang Zi kunnen ervaren. Maar je ervaart het niet zomaar. Volgens Zhuang Zi vereist spontaniteit, hoe dubbel het ook klinkt, ‘skills’. ‘Aangeleerde spontaniteit’ noemt hij dit: dingen die je door te oefenen zo eigen kunt maken dat ze onderdeel worden van je natuur en ze zo logisch uit je vloeien dat je er helemaal niet meer bewust mee bezig hoeft te zijn.

Een ervaren kok is in staat om zonder recepten uitgebreide maaltijden tevoorschijn te toveren, door alleen gebruik te maken van haar ervaring, oefening en zintuigen; daardoor weet ze precies hoeveel zou of peper ervoor nodig is om een gerecht tot leven te wekken of hoelang een romige risotto moet sudderen. Dit is aangeleerde spontaniteit. Een doorgewinterde leraar voelt aan wanneer hij de controle over zijn klas dreigt te verliezen en beseft in een oogwenk wat hij moet doen om zijn leerlingen weer kalm te krijgen. Dankzij jarenlange ervaring weet jij spontaan op het juist moment op de juiste manier te reageren.

Ik herken dit zelf met pianospelen. Soms voelt het als één grote harmonie, waarin mijn vingers zonder na te denken samenwerken en over de toetsen glijden. Maar ik ervaar het ook wel eens als ik op mijn racefiets door de stad fiets. Of als ik enthousiast een artikel aan het typen ben. Dat is puur en spontaan, maar er is wel oefening aan vooraf gegaan (pianoles, leren fietsen, leren schrijven, met een computer om leren gaan). Dat is aangeleerde spontaniteit. Maar je ervaart het ook tijdens een avond met vrienden, waarin alles heel natuurlijk lijkt te verlopen, je niet na te denken over de grapjes die je maakt en helemaal opgaat in elkaar. Flow-ervaringen hoeven helemaal niet groot te zijn.

Zo. Veel gedachten, veel hersenspinsels. Ik besef dat ik in dit artikel een beetje op een abstract niveau blijf hangen. Maar als je het boek leest, zul je zien dat alles wordt onderstreept met alledaagse voorbeelden en tips, zodat je ook echt weet wat de Weg voor jouw leven kan betekenen. Ik ben in ieder geval erg geïnspireerd! Ga je binnenkort op vakantie? Dan is het helemaal geen slecht idee om nog even snel dit boek mee te nemen in je koffer of backpack – mits je natuurlijk geïnteresseerd bent in de Chinese filosofie.

De Weg kost € 12,50 en je bestelt ‘m hier

(in dit artikel maak ik gebruik van een affiliate link. Als je De Weg via deze link bestelt, support je mij! Ik krijg er dan namelijk een kleine commissie van. Ik werk met heel veel liefde aan When Sara Smiles en ik zoek naar eerlijke manieren om mijn tijd en energie een beetje vergoed te krijgen. Op deze manier kun je me heel gemakkelijk steunen! Alle beetjes helpen. Dankjewel !)